Ondergronds bankieren neemt de afgelopen jaren toe. Criminelen vermijden hiermee reguliere financiële controles door transacties buiten het formele stelsel uit te voeren. Hierdoor wordt o.a. geld witgewassen. Hoe pak je iets aan wat zich niet aan het oppervlak begeeft, maar zich juist afspeelt in de schaduw?
In deze blog laat Jeroen van der Linde, Consultant bij FITZ Compliance, zijn licht schijnen op het fenomeen ondergronds bankieren. Jeroen gaat dieper in op wat ondergronds bankieren precies inhoudt, waarom het zo aantrekkelijk is voor criminelen en hoe Justitie probeert dit probleem aan te pakken.
Wat is ondergronds bankieren?
Ondergronds bankieren is het verrichten van transacties buiten het officiële financiële stelsel om. Het is een op vertrouwen gebaseerd betalingssysteem waarop geen toezicht plaatsvindt, zoals bij reguliere financiële instellingen wel het geval is. Het geld wordt onderling door bankiers verrekend door uitbetalingen tegen elkaar weg te strepen, waardoor fysieke verplaatsing van contant geld maar beperkt nodig is.
Waarom is ondergronds bankieren interessant voor criminelen?
Criminelen willen het geld dat zij verdienen met illegale activiteiten graag ongezien verplaatsen. Zij doen dat bij voorkeur niet via het formele bankenstelsel, omdat poortwachters dit snel in de gaten hebben. Fysiek vervoeren van cashgeld van land A naar land B is ook niet aantrekkelijk, omdat dit het risico met zich meebrengt om gepakt te worden.
Ondergronds bankieren biedt een uitkomst voor criminelen. Hiermee kunnen namelijk de controles door financiële instellingen, die wél een vergunning hebben, worden omzeild en kan het proces van verplaatsing van criminele opbrengsten gefaciliteerd worden. Op deze manier wordt het geld witgewassen. Ondergronds bankieren behoort tot de grootste witwas- en terrorismefinanciering-risico’s in Nederland. Dat blijkt uit de nieuwe National Risk Assessments Witwassen en Terrorismefinanciering (2023), die door het Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum zijn uitgevoerd.
Hoe werkt ondergronds bankieren?
Via ondergronds bankieren wordt geld verplaatst binnen een netwerk van ondergrondse bankiers en geldmakelaars. Hierbij zijn drie belangrijke spelers betrokken: de bankier, de broker (tussenpersoon)/geldmakelaar en de geldkoerier.
Een voorbeeld: Een Nederlandse crimineel geeft een broker de opdracht om na een drugsdeal geld over te maken naar een crimineel in Peru. Die zoekt vervolgens in zijn wereldwijde netwerk van malafide bankiers naar een bankier die het bedrag aan de Peruaan kan overdragen. Die bankier, die daarvoor commissie ontvangt, zet vervolgens een geldkoerier in om het contante bedrag te bezorgen bij de betreffende crimineel.
Communicatie onderscheppen is essentieel
“Al sinds 2007 doet de politie in Nederland onderzoek naar het fenomeen crimineel ondergronds bankieren”, vertelt Robin de Jager, teamchef bij de politie voor het thema FINEC (Financieel Economische Criminaliteit). “In eerste instantie lag de focus op de individuele geldoverdracht. Maar meer en meer is ook inzicht ontstaan in het systeem en de rol van onderlinge communicatie hierin. Die is essentieel: het onderscheppen van berichten tussen brokers, bankiers en koeriers, in combinatie met observatie, geeft ons stap voor stap inzicht in ‘wie wie is’.”
Ontsleutelen van Cryptocommunicatie
“Het onderscheppen van berichten gebeurde voorheen vooral via telefoontaps”, vervolgt hij. “Sinds de opkomst van de cryptocommunicatie is veel geïnvesteerd in het ontsleutelen daarvan. Zo hebben we de afgelopen tijd miljoenen berichten weten te onderscheppen, vaak ook in samenwerking met andere landen.”
De politie vermoedt dat twee derde van alle betalingen voor cocaïnetransporten naar Nederland via het ondergrondse banksysteem gaat. Door dat systeem onderuit te halen, hopen de opsporingsdiensten de macht van grote drugshandelaren te breken.
Zo is recentelijk in Rotterdam een man opgepakt die wordt verdacht van ondergronds bankieren met in totaal 45 miljoen euro. De autoriteiten kwamen de man op het spoor in een onderzoek naar berichten van het versleutelde communicatieplatform Sky ECC.
Zie voor het volledige bericht: https://nos.nl/artikel/2517997-man-opgepakt-voor-ondergronds-bankieren-met-45-miljoen
Gebrek aan toezicht grootste uitdaging
In 2021 is de Taskforce Underground Banking (TF-UB) van start gegaan. Dit is een samenwerkingsverband tussen het OM en de politie om het crimineel ondergronds bankieren te verstoren. Volgens plaatsvervangend Hoofdofficier van Justitie Landelijk Parket, Janneke de Smet-Dierckx, is de grootste uitdaging voor de taskforce:
“Ondergronds bankieren vindt plaats tussen criminelen onderling. De bovenwereld is niet noodzakelijk nodig in dit proces, en een directe link is er dan ook niet altijd. Dat maakt het anders dan de aanpak van de meer ‘traditionele’ criminele geldstromen: de witwasactiviteiten. Daarin spelen bijvoorbeeld banken en notarissen een grote rol: sectoren waar toezicht op wordt gehouden en waar veel data over beschikbaar is. Dit ‘poortwachterssysteem’ is cruciaal in de aanpak van criminele geldstromen. De aanpak van ondergronds bankieren komt daarbij. En is dus een flinke uitdaging, juist omdat het binnen de onderwereld blijft.”
Belang van (internationale) samenwerking
Het blijft ingewikkeld om ondergronds bankieren aan te pakken. Een van de weinige dingen die echt helpen is het onzichtbare, zichtbaar te maken, door communicatieverkeer te onderscheppen en het verstoren van het proces.
Daarnaast helpt een internationale aanpak. Aangezien ondergronds bankieren op internationale schaal gebeurt, geeft Janneke de Smet-Dierckx aan dat er ook wordt samengewerkt met andere landen. Dit gebeurt onder meer via het European Multidisciplinary Platforms Against Criminal Threats: EMPACT. Daarin verkent men hoe Europese wet- en regelgeving het proces van ondergronds bankieren kan bemoeilijken. Ook delen nationale politiekorpsen via dit platform tactische informatie met elkaar. EMPACT vormt daarmee een belangrijk wapen om het ondergronds bankieren de kop in te drukken.
Bronnen:
- https://www.fiu-nederland.nl/typologieen/
- https://nos.nl/artikel/2517997-man-opgepakt-voor-ondergronds-bankieren-met-45-miljoen
- Coketransporten naar Nederland massaal betaald via ondergrondse banken (nos.nl)
- Tientallen arrestaties voor ondergronds bankieren, ook in Nederland (nos.nl)